WHISKY…SLAINTE!
De stichtingen STIVORO en AA zullen welicht niet zo blij met deze pagina zijn, maar goed, kan ik er wat aan doen dat ik graag mag paffen en slempen. Ter uwer linker zijde treft u een afbeelding van een fles aan die ik graag mag ledigen: de Glenmorangie Sonnalta PX. Probleem met dit soort flessen is echter dat ze een flinke aanslag op de beurs plegen. Dat is ook de reden dat deze flessen aanmerkelijk trager leeg gaan dan een gemiddeld flesje bier. Over bier gesproken. Ik ben een jichtlijder en ik mag geen bier. Ook geen wijn. En dan beland je al snel bij whisky. Tenminste ik wel. Niet dat ik voorheen geen whisky dronk. Zoals zovelen ben ik begonnen met een flesje Jameson. Flesje? Het was een literfles. Langzaam maar zeker groei je in dit soort zaken en die groei gaat door zover je portemonnai het toelaat. Dus de groei is er bij bij inmiddels uit…Ik wil op deze pagina mijn voorkeur voor whisky uitspreken middels wat gejatte artikelen en foto’s. Wie geheelonthouder is doet er goed aan deze pagina onmiddellijk te verlaten, want voor u het weet bent u aan de drank. Nu is dat niet zo erg, zolang je je maar kunt beheersen…en da’s knap lastig!
Productie van Schotse whisky
De Schotse whisky is een eeuwenoud en volkomen uniek product. De karakteristieke kwaliteit en kenmerkende smaak zijn afhankelijk van typisch Schotse factoren zoals het uitzonderlijke klimaat, het aller-zuiverste water en de eigenheid van de turf. De naam komt van het Keltische ‘Uisge Beatha’ wat levenswater betekent. Via de verbasteringen ‘Uisge’ (spreek uit: wieske) en ‘Usky’ is de naam whisky ontstaan. Het werd in vele duizenden kleine familie of dorps distilleerderijtjes vervaardigd en in de eigen omgeving gedronken. De Schotten zijn terecht trots op hun prachtige, karaktervolle nationale drank die ook buiten Schotland geconsumeerd altijd iets hoogwaardigs en aristocratisch over zich bleef houden.
Het belang van vakmanschap
De productie van Schotse whisky is een tamelijk ingewikkelde zaak en dient uiterst zorgvuldig plaats te vinden. Het vakmanschap en de ervaring van de ‘stillman’ -- verantwoordelijk voor het eindproduct -, is dan ook erg belangrijk. Vereenvoudigd weergegeven verloopt het productieproces als volgt: De allerbeste kwaliteit gerst wordt in enkele dagen in vochtige conditie tot ontkieming gebracht op de moutvloer (kiln) en daarna gedroogd (ge-eest) boven turfvuur. De graankorrels worden ontdaan van hun kiemen en vermalen. Hierna vindt onder toevoeging van heet water in de Mash-ton de omzetting plaats van het zetmeel uit de korrel in moutsuikers en ontstaat de wort. De vergisting, het omzetten van de suikers in alcohol, geschiedt vervolgens onder toevoeging van gist in de wash-bak. Dit proces vraagt twee tot drie dagen en levert een mengsel op dat zeven tot acht procent alcohol bevat. Nu kan aan het distilleren begonnen worden. De eerste distillatie vindt plaats in de pot-still (een peervormige distilleerketel), de tweede distillatie in de spirit-still. Na zorgvuldig alleen het middelste deel van het distillaat afgescheiden te hebben, is de Whisky geboren: kleurloos, scherp en ongeveer 67% alcohol. Het afronden geschiedt door jarenlange rijping op eikehouten vaten (o.m. vaten die eerder voor de rijping van sherry gebruikt zijn). Gedurende dit rijpingsproces krijgt de Whisky ook z’n ‘houtkleur’. De minimale rijping duurt drie jaar maar vaak wordt vijf, acht, twaalf en zelfs vijftien jaar of meer aangehouden. Als op een fles whisky de ouderdom wordt aangegeven, heeft dit altijd betrekking op het jongste onderdeel in de blend. Whisky moet minstens 40% alcohol bevatten. (bron: whisky.nl)
In Schotland had de verdeling van de whiskygebieden in het jaar 1784 nogal wat voeten in de aarde. Om belastingtechnische redenen werd de whiskystreek toen verdeeld in de Lowlands en Highlands. Tegenwoordig zijn er zelfs zes whiskygebieden te onderscheiden.
Lowlands:
In de Lowlands wordt whisky gemaakt waarbij de smaak van zachte gerst duidelijk herkenbaar is. Ook de smaak van turf en zout zijn kenmerkend voor deze whisky. De Lowlands liggen in het zuiden van Schotland. Bekende merken: Glenkinchie, Rosebank, Bladnoch.
Highlands:
De Highlands is het grootste gebied. Er worden whisky’s met verschillende smaken gemaakt. Wel hebben ze gemeen dat ze een rond, droog en stevig karakter hebben. De turfsmaak is hier minder dan de Lowlands. Bekende merken: An Cnoc, Glenmorangie, Glengoyne, The Dalmore.
Islay:
Islay is het belangrijkste whiskyeiland. Op het eiland zijn maarliefst acht distilleerderijen aanwezig. De whisky’s van dit eiland hebben een jodium- en zeewierachtig karakter. Bekende merken: Ardbeg, Bowmore, Lagavulin, Port Ellen.
De eilanden:
Ook op de andere eilanden worden whisky’s gemaakt. De whisky’s van Skye hebben bijvoorbeelde een krachtige smaak. Ze zijn turfachtig en zoet. Van het noordelijke eiland Orkney komt de whisky van de distilleerderij Highland Park. Hier wordt een buitengewoon zachte whisky gemaakt. Bekende merken: Highland Park, Talisker, Isle of Jura.
Speyside:
Speyside is het hart van de whiskydistillatie. Hier komen elegante en complexe whisky’s vandaan die een licht rokerige smaak hebben. Bekende merken: Aberlour, The Glenlivet, Glenfarclas, Glenrothes.
Campbeltown:
Eens stonden hier driehonderd distilleerderijen. Tegenwoordig nog twee. Hier worden whisky’s gemaakt die zilt smaken. Bekende merken: Springbank, Longrow.
Ruiken en proeven dus. Dit zijn de meest gebruikte glazen in de whiskywereld. Natuurlijk is het iedereen vrij het spul te drinken uit een ander glas, desnoods een emmer. Maar deze glazen worden door kenners aanbevolen. Dus waarom moeilijk doen? Onderstaand treft u een filmpje aan hoe het ruiken en proeven in zijn werk gaat. De noser en taster is een Duitser en spreekt derhalve ook Duits…oh ja, hij proeft een Glenmorangie Sonnalta PX.
Tja, lastige vraag. Het gaat om drie dingen: wat vind je lekker, wat heb je in je poeplap zitten en wat heb je er voor over. Iedereen heeft een andere smaak. De een belieft dolgraag een fricandel, de ander mag graag een gevulde hertenreet verorberen. Zo zit het ook met whisky. De een vindt dit lekker, de ander dat. De een is gek om turfachtige, rokerige smaken en geuren, de ander houdt van fruitige of florale smaken en geuren. Of een combinatie daarvan natuurlijk. De enige manier om er achter te komen wat bij je past is proeven. Nu is het een kostbare zaak om een fles van vijftig euro te kopen en er dan achter te komen dat je het spul liever als ruitensproeier zou gebruiken. Daarom is het aan te bevelen proeverijen te bezoeken. Elke zichzelf respecterende slijter organiseert wel eens een whiskyproeverij. Schrijf in en proef voor relatief weinig geld een berg whiskies. Of bezoek het Internationale Whiskyfestival 2011 in Leiden, 18, 19 en 20 november van dit jaar. Je ziet door de bomen het bos niet meer, sorry, je ziet door de glazen de flessen niet meer…Dan rest nog de vraag wat je voor een kortstondig moment van genot over hebt. Want laten we wel wezen, nadat je het spul hebt door geslikt en nog even van de afdronk hebt genoten, is het vocht gewoon pleite. En daarmee je geld ook…
Ook weer een persoonlijke kwestie. De een betaalt liever wat meer en krijgt een gedegen advies van klantvriendelijk personeel van de slijter om de hoek, een ander bestelt liever via het internet. Ik combineer het een beetje, rekening houdende met verzendkosten die ik moet betalen wanneer ik via het internet bestel. Interessante online winkels zijn in elk geval Van Zuylen in Den Haag en Whiskysite. Kijk en vergelijk in elk geval. Een bizar prijsverschil waar ik wel eens mee ben geconfronteerd was de prijs voor een fles The Glenlivet Nadurra . In twee verschillende winkels van dezelfde keten (!) moest ik respectievelijk 45 en 60 euro betalen. Heeft ook zo zijn voordelen, je hoeft niet zolang na te denken…
Mijn voorlopige top 10. Het gaat om flessen die ik ooit zelf heb gekocht, dus niet om spul dat ik ooit eens heb geproefd. De flessen hebben een inhoud van 70cl, tenzij anders vermeld.
1 -- Glenmorangie Sonnalta PX (richtprijs: 65 euro, 1 liter)
Neus: zoet, perzik, rode grapefruit, chocolade, heerlijk sherrywood, kaneel. Smaak: zacht, zoet en fruitig, vettig mondgevoel met veel substantie, honing, roomboter, vlezig, kaneel. Elegante smaak die door blijft gaan in de zachte zoete sappige houtafdronk met een licht droge nasmaak. Uitstekend!! In een blinde H2H met de Signet en de Burr Oak werd dit de verrassende winnaar! (bron: Nico Meijboom)
2 -- Aberlour A’bunadh Batch 19 (richtprijs: 50 euro, niet meer te verkrijgen)
Nose: big sherry, which is surprisingly integrated with the malty flavours. Raisins in rum, dry figs. Spicy chocolate. A bit of furniture polish as well. Mouth: this is what they call a ‘sherry bomb’: strong of course, but still drinkable without dilution. The same oloroso influence: raisins, cherries, a bit of balsamico. Coffee and toffee flavours. Gets more herbal if you add a bit of water. Finish: long. Warm and spicy (ginger), with a bit of cocoa and a distant touch of smoke. Very good if you like big sherried malts. I do. If I compare this to my other sherry love, the Glenfarclas 105, then this shows less chocolate and more barley. I’m not sure which one I prefer, but I think this one is a bit more complex. (bron: Whiskynotes)
3 -- The Glenlivet Nãdurra (richtprijs 45 euro)
Kleur: helder goud. Neus: fris en veel fruit (williams peren, ananas, kokosnoot, en iets passievrucht), groene appels, kruidig, aroma’s van zomerbloemen, vanille in combinatie met tonen van licht gebrand eiken. Mooie balans van zoetige mout en mint tonen. Smaak: vol, stevig, verleidelijk met tonen van noten en wilde bloemen, honing, toffee, fruitig met kruidige accenten. Afdronk: zacht, droog en langdurig met tonen van zowel eiken, gember als hazelnoot. Dit alles gecombineerd met een natuurlijke zoetheid van zacht fruit en sinaasappelschillen. (bron vanzuylen.nl)
4 -- Glenmorangie The Nectar D’Or (richtprijs 50 euro, 1 liter)
Neus: de Glenmorangie neus is nog steeds herkenbaar, maar deze expressie heeft meer fruit en een ware zeebries in d eneus. De smaak is erg lekker: marmelade, kruiden, zoethout in aanvulling op de 10Y original. De middellange prikkelende afdronk is kruidig en smaakt naar meer. (bron: Nico Meijboom)
5 -- Talisker 18yo (richtprijs 75 euro)
Neus is zeer aantrekkelijk en complex: zee, turf, rook, belegen malt, chocolade, mooi hout en andere honingzoete geuren (noga, vanille, caramel). De bekende zilte en peperige Taliskersmaak krijgt een zeer elegante jas van honingzoete smaakjes en hout. Na een tijdje komt het medicinale karakter langzaam naar voren. Vol van smaken en behoorlijk complex; is dit alleen ex-bourbonhout?? De “bite” van de 10Y is vrijwel verdwenen, maar het peperige en kruidige Talisker karakter is wel behouden in de zachte smaak. Afdronk is zacht, filmend en eindigt mooi droog. Hout, turf en vanille blijven nog lang doorgaan. Bij volgende slokken valt op hoe opmerkelijk fris en prikkelend deze 18 jaar oude sublieme whisky is gebleven. (bron: Nico Meijboom)
6 -- Glenmorangie Portwood Finish (richtprijs 40 euro, niet meer te verkrijgen)
Nose: Pronouncedly fruity (raisins, cherries?) and winey.
Palate: The sweetness and smoothness could obtrude at first, enwrapping the delicate dimensions of Glenmorangie, but eventually the two elements blend in sensuous fashion.
Finish: Soothing, soporific, relaxing.
Comment: Do you smoke after sex? No I have a port finish. (bron: Michael Jackson…niet de zanger…)
7 -- The Dalmore, Cigar Malt (richtprijs 45 euro, niet meer te verkrijgen)
Nose: Gentle smokiness like chestnuts roasting on an open fire. Emphatic ‘box of chocolates’ aroma: Orange cream pralines in black chocolate.
Palate: Texture and flavour of chocolate mousse cake. Powdered cocoa. Then juicy maltiness and understated vanilla-pod dryness.
Finish: Biscotti: chocolate and plain. A hint of toast. Charcoal, oak.
Overall: Beautifully constructed, very distinctive. (bron: whiskymagazine.com)
8 -- The Glenlivet 18yo (richtprijs 55 euro, 1 liter)
Veelbelovende neus (belegen hout, abrikoos). De smaak heeft meer hout dan de 15Y, maar nog steeds vol malt en zoet fruit. Met water gaat deze wis verrassend mooi open. De neus wordt vergelijkbaar met de 15Y en de smaak is zeker zo goed. (bron: Nico Meijboom)
9 -- Talisker 10yo (richtprijs 30 euro)
Colour: full gold. Nose: oh yes! It’s actually more complex than I remembered, with some peat and coal smoke, seashells, candle wax, apple peelings and a good deal of orange marmalade. It seems that this batch is rounder and more ‘jammy’ again, whilst earlier recent batches have been less complex and a tad more ‘brutal’. Are sherry casks back in the vatting? Mouth: excellent attack, both nervous and smooth (nervous on the smoke, smooth on the fruits), with good body. Waxy/smoky oranges, sweet mustard, salt, pepper and maybe a little sage. As expected, both pepper and salt grow then bigger. Finish: maybe not the longest but it’s all very ‘Talisker’ without being brutal. Candied lemons, peat, pepper, salt. Comments: rounder and less austere than earlier batches, but it’s no smooth whisky. I believe Talisker 10 has improved again in recent times and is quickly sailing towards the 90 points in my book. This year? Bang-for-you-buck in any case. (bron: whiskyfun.com)
10 -- The Balvenie Port Wood 1993 (richtprijs 45 euro, niet meer te verkrijgen)
Neus is heerlijk zoet en winey, fruitig (perzik, framboos), floraal. Smaak is suikerzoet, marsepein, malt, honing, hout, fruitig (aardbei, perzik). Mooi in balans en de afdronk is zoet en filmend. Wat is dit zacht en toegankelijk. Tweede keer proeven in dubbeltest met de 1991 versie is die net iets voller van smaak. Verschil is marginaal. (bron: Nico Meijboom)
Angel’s share: Tijdens het rijpingsproces verdampt ongeveer 2% van de whisky door de poreuze fusten. Dit wordt het Angel’s share of Engelendeel genoemd. Een veel gehoorde drammer joke is dat de huidige wanorde op de wereld te wijten is aan het feit dat de engelen in de hemel constant dronken zijn.
Cask strength: Letterlijk: vatsterkte. Sommige whisky’s worden niet verdund alvorens gebotteld te worden. Afhankelijk van de leeftijd kan dit oplopen van 40% tot zelfs 65% ABV. (ABV is de afkorting van Alcohol by Volume – de term die gebruikt wordt om het alcoholpercentage van een spirit uit te drukken.)
Chill filtering: Chill filtering is een koude filtering die plaatsvindt net voordat de whisky wordt gebotteld. De whisky wordt afgekoeld tot vlak onder het vriespunt, zodat er een samenklontering van vaste bestanddelen ontstaat die voor een vertroebeling zorgt. Deze vertroebeling kan er alleen uit worden gefilterd als hij ontstaat bij een lage temperatuur. De reden voor koude filtering is dat men wil voorkomen dat de whisky troebel wordt als de consument er ijs of water aan toevoegt. Het nadeel is echter dat niet alleen de vertroebeling verdwijnt, maar ook enkele kleur-, geur- en smaakstoffen. Bij single malts wordt dit proces steeds meer achterwege gelaten en dat is te zien aan de term “non chill-filtered” op het etiket van de flessen. Zoals zo vaak zijn er voor- en tegenstanders van beide methodes.
Dram: Volkse term waarmee een glas whisky wordt bedoeld. Het afgeleide woord drammer is bijgevolg een koosnaam voor een liefhebber van whisky. Een leuke en vaak gehoorde uitspraak bij het proeven van een in de smaak vallende whisky is dan ook this is dram good whisky (in plaats van damn good whisky – verdomd goede whisky).